De in november gelanceerde Swift-satelliet heeft in onze eigen melkweg de helderste explosie ooit waargenomen. Het betreft een uitbarsting van gammastraling waarbij net zoveel energie vrijkwam als de zon in 150.000 jaar uitstraalt.
De Swift-satelliet is speciaal gelanceerd voor het plegen van onderzoek naar gamma-explosies, de krachtigste gebeurtenissen in de ruimte. Nauwelijks een maand operationeel, heeft de satelliet nu al een zeldzaam krachtige gammaflits waargenomen.
Op 27 december werd Swift van achteren geraakt door de gammaflits. Dwars door de hele satelliet heen wist die flits de gammateller tijdelijk te verblinden. Het ging dan ook om de helderste gammaflits die ooit is waargenomen.
Gamma-uitbarstingen in het universum vinden veelvuldig plaats, maar astronomen weten nog maar bar weinig over deze kosmische explosies. Al sinds de ontdekking van hun bestaan in 1967 breken sterrenkundigen zich het hoofd over het ontstaan van de geheimzinnige explosies. Meestal vinden de extreem krachtige uitbarstingen van gammastraling in het verre heelal plaats, maar dit keer bleek de bron verrassend dichtbij.
De gammaflits kwam uit onze eigen melkweg op een afstand van 50.000 lichtjaar van de aarde. De explosie werd niet veroorzaakt door een ontploffende reuzenster (hypernova), maar door de neutronenster SGR 1806-20. Dit is één van de ongeveer 10 magnetars in onze melkweg. Dat zijn neutronensterren met een extreem sterk magnetisch veld, tot honderd keer zo sterk als dat van een normale neutronenster.
Een neutronenster is het restant van een reuzenster; die aan het eind van zijn leven uit elkaar valt. De kern stort onder zijn eigen gewicht in elkaar en vormt een bal neutronen van bijna 20 km doorsnede. Alleen in de buitenlaag vind je nog normale materie, voornamelijk ijzer.
Een magnetar is een zeldzaam type neutronenster. In onze melkweg met zijn vierhonderd miljard sterren, zitten maar tien magnetars. Het zijn de krachtigste magneten in het heelal. Hoe ze precies zulke enorme magneetvelden opwekken is niet duidelijk, maar misschien brengt de waarneming van SGR 1806-20 daar meer helderheid in.
De missie van Swift moet inzicht geven over hoe gamma-uitbarstingen ontstaan en waarom sommige nagloeien en anderen niet. Sommige gamma-uitbarstingen gloeien nog dagen of weken na. Die nagloed bestaat onder andere uit röntgenstraling, ultraviolet en zichtbaar licht en werd in 1997 voor het eerst duidelijk waargenomen. Bestudering van die nagloed zou de bron van de gamma-explosies kunnen onthullen.
Swift moet een uitbarsting bliksemsnel detecteren, lokaliseren en zijn drie instrumenten naar het fenomeen richten om de nagloed te onderzoeken. De snelheid van handelen is daarbij essentieel om het verschijnsel niet te missen. De sonde is dan ook vernoemd naar de gierzwaluw, de vogel die razendsnel vliegen vangt.
Bron: NASA